Σημείο εκκίνησης των τομεακών δράσεων αποτελεί η χαρτογράφηση και η τυπολογική κατάταξη των οικισμών διαβίωσης των Ρομά στη χώρα μας. Η χαρτογράφηση στηρίχθηκε στη συλλογή στοιχείων και δεδομένων από την υφιστάμενη βάση δεδομένων του ΕΚΚΑ (εισροές- αποτυπώσεις Δήμων) και τα στοιχεία από τις έρευνες και καταγραφές στο πλαίσιο κατάρτισης σχεδίων δράσεων των Περιφερειών της χώρας Οι βασικοί τύποι οικισμών είναι τρεις:
Κατηγορία Τύπου 1: «Άκρως υποβαθμισμένες περιοχές» – Συνθήκες διαβίωσης μη αποδεκτές με καλύβια, παραπήγματα και απουσία βασικών υποδομών.
Κατηγορία Τύπου 2: «Μικτός καταυλισμός» – Ανάμιξη σπιτιών με πρόχειρες κατασκευές (παραπήγματα, σκηνές /τσαντίρια, λυόμενες κατασκευές (container) με μόνιμη, συνήθως, χρήση και μερική υποδομή (ύδρευσης, ηλεκτροδότησης, οδοποιίας), συνήθως στις παρυφές κατοικημένης περιοχής.
Κατηγορία Τύπου 3: «Γειτονιά» σε μόνιμη χρήση, συχνά σε υποβαθμισμένες περιοχές του αστικού ιστού (κυρίως σπίτια, κανονική οικοδομή – διαμερίσματα ή μονοκατοικίες και κάποιες λυόμενες κατασκευές (container).
Στη βάση πολυμεταβλητής αξιολόγησης και των τριών βασικών τύπων οικισμών (1, 2 και 3) αναφοράς προβλέπεται μια διαφοροποιημένη προσέγγιση με ολιστικό χαρακτήρα και ειδικότερες παρεμβάσεις ανάλογα με τα ιδιαίτερα χωρικά, κοινωνικά και πληθυσμιακά χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής. H Ειδική Γραμματεία Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά εκπόνησε πρότυπα τοπικά σχέδια δράσης για την κοινωνική ένταξη των Ρομά και κατευθυντήριες γραμμές για τη στέγαση του πληθυσμού Ρομά προς αρωγή των Δήμων της χώρας έτσι ώστε να διασφαλιστεί η επικαιροποίηση της χαρτογράφησης και των δεδομένων, η ολιστική προσέγγιση σε τοπικό επίπεδο και η υιοθέτηση και προώθηση του βέλτιστου τρόπου αντιμετώπισης στεγαστικών αναγκών.
Αναλυτικότερα και ανά τύπο οικισμού:
Στις περιοχές «Κατηγορίας τύπου Ι», όπου υπάρχει υψηλό ποσοστό εξαθλίωσης και ακραίας φτώχειας δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην κάλυψη βασικών αγαθών καθώς η έλλειψή τους εμποδίζει την πρόσβαση στην εκπαίδευση και κατ’ επέκταση στην απασχόληση. Σε μεγάλο ποσοστό ο πληθυσμός πρέπει να μετεγκατασταθεί, ή εάν οι υφιστάμενες εκτάσεις είναι κατάλληλες να αναπτυχθούν σε αυτές οργανωμένοι χώροι στέγασης, μεταβατικά, σε χώρους με καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και να ωφεληθεί από προπαρασκευαστικές παρεμβάσεις (πλέγμα υποστηρικτικών υπηρεσιών) για να είναι εφικτή η κοινωνική τους ένταξη. Ιδεατά ο αριθμός των οικογενειών είναι σκόπιμο να ανέρχεται στις 20-25 οικογένειες και να μην υπερβαίνει τις 50 οικογένειες για να είναι εφικτή η εξατομικευμένη προσέγγιση, που είναι άκρως απαραίτητη για πληθυσμούς που διαβιούν σε περιοχές τύπου Ι. Μέχρι τη σταδιακή μετεγκατάσταση και τη διασπορά στον αστικό ιστό, θα υλοποιούνται και σε αυτές τις περιοχές δράσεις για την εξασφάλιση βασικών συνθηκών ατομικής και περιβαλλοντικής υγιεινής.
Στις περιοχές «Κατηγορίας τύπου ΙΙ» με μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού, όπου υπάρχουν ορισμένες υποτυπώδεις υποδομές κάποια σπίτια και αρκετά παραπήγματα, τα οποία συνήθως είναι εκτός σχεδίου είναι σκόπιμη η σταδιακή μετεγκατάσταση του πληθυσμού, ειδικά των νέων, εντός του πλησιέστερου αστικού ιστού. Παράλληλα, έως την πλήρη σύνδεση με τον αστικό ιστό (πολεοδομικά και κοινωνικά) κρίνεται αναγκαία μια μεταβατική περίοδος κατά την οποία θα γίνουν παρεμβάσεις αποσυμφόρησης του πληθυσμού (επιδότηση ενοικίου συνδυαζόμενη με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης νέων Ρομά), βελτίωση ή αντικατάσταση ακατάλληλων οικίσκων και ορισμένες παρεμβάσεις όπως στις περιοχές «κατηγορίας τύπου Ι» για την υποστήριξη της διαδικασίας σταδιακής ένταξης και παροχής βασικών αγαθών αξιοπρεπούς διαβίωσης.
Τέλος, στις περιοχές «Κατηγορίας τύπου ΙΙΙ», κυρίως περιοχές μέσα στον αστικό ιστό ή σε άμεση σύνδεση με αυτόν, υπάρχει η ανάγκη συμπλήρωσης των υποδομών και αναβάθμισης αυτών, βελτίωσης της διασύνδεσης με τις κοινωνικές υπηρεσίες και λοιπές δομές κοινωνικής ένταξης (όπως σχολική ένταξη, ένταξη στην αγορά εργασίας).
Στο πεδίο της απασχόλησης περιλαμβάνονται πιλοτικές δράσεις για την επιδότηση νέων θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα και στήριξη της επιχειρηματικότητας, ιδιαίτερα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και των μικτών σχημάτων (Ρομά και μη Ρομά) επιχειρηματικότητας στη βάση διάγνωσης αναγκών και αναπτυξιακών προτεραιοτήτων σε τοπικό επίπεδο. Επίσης, προβλέπεται δράση για την ενεργοποίηση των Ρομά και η παροχή προκατάρτισης, συμβουλευτικής στήριξης και δικτύωσης. Στο πεδίο της δημόσιας υγείας, εντάσσεται η δημιουργία και λειτουργία δομών ατομικής και περιβαλλοντικής υγιεινής σε περιοχές άμεσης προτεραιότητας από υγειονομικής πλευράς και η διασύνδεση με τις πρωτοβάθμιες υγειονομικές μονάδες. Στο πεδίο της εκπαίδευσης, εντάσσεται η μαθησιακή και συνοδευτική κοινωνική στήριξη των παιδιών Ρομά, οι άμεσες δράσεις για την κοινωνική στήριξη σχολικών μονάδων με παιδιά Ρομά σε περιοχές προτεραιότητας (42 σχολεία σε όλη την Ελλάδα) και προτείνεται η διεύρυνση της παροχής ψυχοκοινωνικής στήριξης σε όλα τα σχολεία με παιδιά Ρομά από το σχολικό έτος 2018-2019. Επίσης, δράσεις για τον εγγραμματισμό εφήβων ηλικίας 13-18 ετών. Τέλος, στο πεδίο της κοινωνικής μέριμνας, εντάσσεται η δημιουργία νέων ή η ενίσχυση υφιστάμενων Παραρτημάτων Ρομά και η δημιουργία Ομάδων Διαχείρισης Οργανωμένων Χώρων Προσωρινής Μετεγκατάστασης.
