Το κυρίαρχο νομικό ζήτημα σε εθνικό επίπεδο, μέχρι τη δεκαετία του 1950 ήταν η αναγνώριση των Ρομά ως Ελλήνων πολιτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι το 1955, που εκδόθηκε το σχετικό νομοθετικό διάταγμα (Ν.Δ.3370/55), το οποίο δημιούργησε το στοιχειώδες θεσμικό πλαίσιο για την αναγνώρισή τους ως γηγενείς πολίτες της χώρας και άρα, ως εν δυνάμει δικαιούχους βασικών και θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων, οι Ρομά θεωρούνταν ανιθαγενείς και έφεραν ειδικό δελτίο ταυτότητας του Τμήματος Αλλοδαπών, το οποίο ανανέωναν κάθε 2 χρόνια.
Το 1968, με τον Α. Ν. 481, έγινε δυνατό να αποκτήσουν αναδρομικά την ιθαγένειά τους και αυτοί που γεννήθηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του Κώδικα Ιθαγένειας. Επειδή όμως, ούτε αυτή η νομοθετική ρύθμιση κατόρθωσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανιθαγένειας σημαντικού αριθμού Ρομά, εκδόθηκαν δύο Γενικές Διαταγές της Διεύθυνσης Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, η υπ΄ αρ. 69468/212/20.10.1978 “Τακτοποίηση από απόψεως ιθαγενείας των διαβιούντων στη χώρα μας Αθιγγάνων” και η υπ΄αρ. 16701/51/12.3.1979 “Περί της εγγραφής των αδήλωτων Αθιγγάνων”. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, ένας αριθμός Ελλήνων τσιγγάνων δεν διαθέτει κανένα τεκμήριο ιθαγένειας και διαβιούν στη χώρα σε καθεστώς αντίστοιχο με εκείνο των αλλοδαπών.
Η πρώτη απόπειρα συγκρότησης ενός συνεκτικού πλαισίου πολιτικής υποστήριξης για την κοινωνική ένταξη των Ρομά, παρατηρείται στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όπου για πρώτη φορά στην Ελλάδα, υπήρξε μια έντονη κινητικότητα, γύρω από την απαίτηση να αναληφθούν πρωτοβουλίες και να σχεδιαστούν μακροχρόνιες και βιώσιμες πολιτικές, για την υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης των Ρομά. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύχθηκε η κοινωνία των πολιτών των Ρομά, μέσω της ίδρυσης, συλλόγων, σωματείων και ΜΚΟ για την υποστήριξη τους.
Παράλληλα, το 1995, με πρωτοβουλία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ιδρύθηκε το «Πανελλαδικό Διαδημοτικό Δίκτυο για την Υποστήριξη των Ελλήνων Τσιγγάνων» ‐ Δίκτυο ΡΟΜ, αποτελούμενο από το σύνολο των Δήμων, στην επικράτεια των οποίων διαβιούν Έλληνες Ρομά. Επιπρόσθετα, την ίδια εποχή, πραγματοποιήθηκε η ένωση της πανσπερμίας των Συλλόγων των Ρομά, μέσω της σύστασης της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σωματείων Ελλήνων Ρομά (Π.Ο.Σ.Ε.Ρ.)
Η ανάγκη συντονισμού των παρεμβάσεων και των μέτρων, που σχετίζονταν με τους Ρομά, οδήγησε στη σύσταση «Διυπουργικής Συντονιστικής Επιτροπής» το 2002, για το σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση της Εθνικής Πολιτικής που θα αφορούσε τους Έλληνες Ρομά. Στη Συντονιστική Επιτροπή, με επικεφαλής το Υπουργείο Εσωτερικών, συμμετείχαν παράλληλα και τα Υπουργεία Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Υγείας, Εργασίας και Παιδείας. Παρόλα αυτά, τα αποτελέσματά της προσπάθειας αυτής, που διέτρεξε όλη τη δεκαετία του ΄90 ως την αρχή της δεκαετίας του 2000, δεν ήταν τα αναμενόμενα και ασκήθηκε έντονη κριτική στο ρόλο της επιτροπής, η οποία επικεντρώθηκε στην απουσία επιχειρησιακού σχεδιασμού, τόσο στη διατύπωση των προτεραιοτήτων της Εθνικής Πολιτικής, όσο και στη διασφάλιση των βιώσιμων μηχανισμών υλοποίησης και ελέγχου, καθώς και στην εξασφάλιση των πόρων για την εφαρμογή του.
Το 2001 υιοθετήθηκε το «Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Δράσης (ΟΠΔ) για την Κοινωνική Ένταξη των Ελλήνων Τσιγγάνων 2001 ‐2008», ως μια δεύτερη απόπειρα συγκρότησης εθνικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των Ελλήνων Ρομά και ως συνέχεια του Εθνικού Πλαισίου του 1996, υπό την ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης & Αποκέντρωσης. Παράλληλα, συστάθηκε η Κεντρική Επιτροπή Παρακολούθησης του Προγράμματος, που αποτελούνταν από εκπροσώπους των συναρμόδιων Υπουργείων, του Γραφείου ποιότητας ζωής του Πρωθυπουργού, της Κεντρικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας και της Ένωσης Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας. Το Ο.Π.Δ. εντάχθηκε στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την κοινωνική ένταξη των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Σκοπός του Ο.Π.Δ. ήταν η εφαρμογή μιας εθνικής πολιτικής μέσα από την υλοποίηση παρεμβάσεων οι οποίες θα συντονίζονταν από τα συναρμόδια υπουργεία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι οποίες θα στόχευαν στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, την προαγωγή της κοινωνικής δικαιοσύνης και την κοινωνική ένταξη των Ελλήνων Ρομά. Ειδικότερα, βασικοί στόχοι του Ο.Π.Δ. ήταν η εφαρμογή στεγαστικής πολιτικής για τους Έλληνες Τσιγγάνους, σε συνδυασμό με ενέργειες που θα υποστήριζαν και θα προωθούσαν την κοινωνική τους ένταξη (κατάρτιση, εκπαίδευση, προώθηση στην απασχόληση, παροχή υπηρεσιών υγείας, πολιτισμού και αθλητισμού).
Ταυτόχρονα, η Ελληνική πολιτεία εναρμόνισε το εσωτερικό της δίκαιο με τις κοινοτικές οδηγίες: Ν. 3304/2005, ΦΕΚ 16/Α περί της «αρχής της ίσης μεταχείρισης, ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού» και επιχείρησε την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων, μέσω της υλοποίησης θετικών δράσεων κοινωνικής ένταξης.
Νομοθετικές παρεμβάσεις της ελληνικής πολιτείας που έγιναν προς την κατεύθυνση της κοινωνικής ένταξης των Ρομά:
– Κοινή Υπουργική Απόφαση Οικονομίας & Οικονομικών, Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης & Αποκέντρωσης, Υγείας & Πρόνοιας και Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων τον Οκτώβριο 2002 (ΦΕΚ 1295 / Β΄ / 4‐10‐2002) «Προάσπιση ‐ Προαγωγή Υγείας και Κοινωνική Ενσωμάτωση των Ελλήνων Τσιγγάνων» με την οποία τέθηκαν τα θεμέλια για την ίδρυση και λειτουργία των Ιατροκοινωνικών Κέντρων για τους Ρομά». Η λειτουργία τους σε πρώτη φάση, χρηματοδοτήθηκε μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Γ’ ΚΠΣ, με την προοπτική να λειτουργήσουν στο μέλλον ως μόνιμες δομές.
Βασικοί στόχοι των Ιατροκοινωνικών Κέντρων ήταν η καταγραφή της ομάδας στόχου, η μελέτη επεξεργασίας και ανάλυση των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών, καθώς και ιδιαιτεροτήτων τους, η ανίχνευση του επιπέδου και η καταγραφή των αναγκών, καθώς και των υγειονομικών και κοινωνικών προβλημάτων τους με επιδημιολογική έρευνα, η ενημέρωση των συγκεκριμένων ομάδων πληθυσμού για θέματα δημόσιας Υγείας(δράσεις αγωγής υγείας) και πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες, η προάσπιση και προαγωγή υγείας με την ανάπτυξη αναγκαίων δράσεων, η σύνδεση τους με κοινωνικοπρονοιακά προγράμματα, κλπ.
– ΓΠ/23641/2003 Κοινή Υπουργική Απόφαση Εσωτερικών, Δημ. Διοίκησης & Αποκέντρωσης, Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων, Υγείας & Πρόνοιας (ΦΕΚ 973/Β΄/ 15-7-2003) «Τροποποίηση της Α5/696/25-4-83 Υγιειονομικής Διάταξης, για την οργανωμένη εγκατάσταση πλανοδίων», με την οποία ρυθμίζονται θέματα οργανωμένων χώρων εγκατάστασης πλανοδίων.
– Η υπ. αριθ. 13576/31.03.2003 (ΦΕΚ 396/Β) «Κοινή Απόφαση, των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης» προς την κατεύθυνση της επίλυσης του στεγαστικού προβλήματος των Ελλήνων Ρομά, ήταν η χορήγηση στεγαστικών δανείων με ευνοϊκούς όρους σε Έλληνες Τσιγγάνους, που διέμεναν σε σκηνές ή παράγκες, παραπήγματα και που δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις μόνιμης κατοικίας.
– Ακολούθησαν διάφορες τροποποιήσεις, οι κύριες των οποίων ήταν η ΚΥΑ 33165/2006, η KYA 42950/30.07.2008 «Παράταση ισχύος αποφάσεων στεγαστικής συνδρομής» και η τελευταία της τροποποίηση, η υπ΄αρ. KYA 15654/31.03.2011. Τα δάνεια χορηγήθηκαν με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου, ενώ το ανώτατο ύψος του κάθε δανείου καθορίστηκε στα 60.000 ευρώ. Με τις προαναφερθείσες τροποποιήσεις καθορίστηκαν οι όροι χορήγησης τους και αυξήθηκε ο αριθμός των δικαιούχων σε 9.000 Έλληνες Τσιγγάνους, που διαβιούν σε καταυλισμούς της χώρας.
Από την άλλη πλευρά όμως, το ευρύ αυτό πρόγραμμα χρηματοδότησης στέγης, μέσω τραπεζικών δανείων, απευθύνθηκε μόνο σε όσους ήταν ήδη δημοτολογικά τακτοποιημένοι και μπορούσαν να αποδείξουν ότι διαθέτουν μόνιμη κατοικία. Η λεπτομέρεια αυτή, αποτέλεσε μια εγγενή αντίφαση του όλου εγχειρήματος στεγαστικής αποκατάστασης των κοινοτήτων Ρομά, δεδομένου ότι άφησε εκτός κρατικής στήριξης, μια μεγάλη μερίδα πολιτών Ρομά που είχαν αστικοδημοτικές εκκρεμότητες, με αποτέλεσμα να μην πληρούν τα κριτήρια που είχαν θεσπιστεί για τη συμμετοχή τους στο αντίστοιχο πρόγραμμα.
– Ν. 3304/2005 (ΦΕΚ: 16/Α, 27/01/2005):
α) με το άρθρο 19, ο Συνήγορος του Πολίτη στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς του, ορίστηκε ως φορέας προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.
β) με το άρθρο 21, συστάθηκε Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης ως φορέας προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης, στις περιπτώσεις που αυτή παραβιάζεται από φυσικά ή νομικά πρόσωπα.
γ) στο άρθρο 3 «Η έννοια των διακρίσεων» αναφέρεται ότι: «Προκειμένου για διακρίσεις ένεκα φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής: 1) Συντρέχει άμεση διάκριση, όταν, για λόγους φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, ένα πρόσωπο υφίσταται μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν της οποίας τυγχάνει, έτυχε ή θα ετύγχανε άλλο πρόσωπο, σε ανάλογη κατάσταση. 2) Συντρέχει έμμεση διάκριση, όταν μία εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική μπορεί να θέσει πρόσωπα ορισμένης φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με άλλα πρόσωπα, εκτός εάν η διάταξη».
δ) στο άρθρο 6 «Θετική δράση» αναφέρεται ότι: «Δεν συνιστά διάκριση η λήψη ή η διατήρηση ειδικών μέτρων με σκοπό την πρόληψη ή την αντιστάθμιση μειονεκτημάτων, λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής».
Ειδικά για τα θέματα της στέγασης και της δημοτολογικής τακτοποίησης των τσιγγάνων, ο Συνήγορος συνέταξε ειδική έκθεση (Αύγουστος 2009), όπου αναφέρεται ότι: «Η επικαιρότητα και αναγκαιότητα της δημοτολογικής τακτοποίησης των ελλήνων τσιγγάνων αναδεικνύεται από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτή η ομάδα πληθυσμού σε ολόκληρο το φάσμα της διοικητικής δράσης. Παρίσταται, ωστόσο, ιδιαίτερα έντονη στην περίπτωση της στεγαστικής αποκατάστασης, η οποία βρίσκεται στην αφετηρία κάθε σχεδίου για την κοινωνική στήριξη των τσιγγάνων: η διοίκηση είναι εθισμένη να γνωρίζει και ν’ αναγνωρίζει μόνον όσους διαθέτουν μόνιμη κατοικία, ενώ για τους υπόλοιπους έλλειψη ή αβεβαιότητα της στέγης επιφέρει αδυναμία πρόσβασης στη μία ή στην άλλη κοινωνική παροχή ή άσκηση δικαιώματος».
– Σύμφωνα με το άρθρο 64 του ΠΔ 63/2005 «Κωδικοποίηση της νομοθεσίας για την Κυβέρνηση και τα κυβερνητικά όργανα», στην Επιτροπή για τα Θέματα των Ελλήνων Τσιγγάνων μετέχουν:
α) Ο Υπουργός Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, ως πρόεδρος, β) ο Υφυπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, αρμόδιος για θέματα δημοσίων επενδύσεων και περιφερειακής ανάπτυξης, γ) ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, αρμόδιος για θέματα χωροταξίας και περιβάλλοντος, δ) ο Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, ε) ο Υφυπουργός Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, αρμόδιος ναι θέματα απασχόλησης, στ) ο Υφυπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αρμόδιος για θέματα της Γενικής Διεύθυνσης Υπηρεσιών Υγείας, ζ) ο Υφυπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αρμόδιος για θέματα πρόνοιας, η) ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, αρμόδιος για θέματα δημοσίων δαπανών, θ) ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού, ι) ο Γενικός Γραμματέας Νέας Γενιάς, ια) ο Γενικός Γραμματέας Εκπαίδευσης Ενηλίκων και ιβ) ο Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού, ως μέλη.
Σε περίπτωση απουσίας ή κωλύματος, οι παραπάνω υφυπουργοί, αναπληρώνονται από το γενικό γραμματέα του αντίστοιχου υπουργείου. Στις συνεδριάσεις της Επιτροπής προσκαλείται και εκπρόσωπος του Γραφείου για Θέματα Ποιότητας Ζωής του Πολιτικού Γραφείου Πρωθυπουργού.
Η Επιτροπή έχει ως έργο το σχεδιασμό και συντονισμό της εθνικής πολιτικής για τα θέματα των ελλήνων τσιγγάνων και ιδίως την επεξεργασία και την προώθηση νομοθετικών, διοικητικών και οικονομικών μέτρων για την υγεία, τη
στέγαση, την εκπαίδευση, την απασχόληση, την πολιτιστική ανάπτυξή τους, καθώς και την παρακολούθηση της εφαρμογής των σχετικών προγραμμάτων και μέτρων.
– Κοινή Υπουργική Απόφαση, Εσωτερικών Αποκέντρωσης & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης , Οικονομίας , Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, Εργασίας και Κοινωνικής Ασφαλίσης, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Αριθμ. 1.5422/οικ.3.1022/21/4/2011 (ΦΕΚ 824/Β/ 12 -5-2011) « Σύστημα Διαχείρισης, Αξιολόγησης, Παρακολούθησης Ελέγχου και Διαδικασία Εφαρμογής της ενέργειας «Κέντρα Στήριξης Ρομά και Ευπαθών Ομάδων» στο πλαίσιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς για την Προγραμματική Περίοδο 2007−2013»
Η εν λόγω δράση αποτελεί την μετεξέλιξη της δράσης των Ιατροκοινωνικών Κέντρων που υλοποιήθηκε. Δεδομένης της δυσμενούς κοινωνικοοικονομικής κατάστασης των Ρομά, καθώς και της αναγκαιότητας για συνεχή υποστήριξη προς την πορεία της κοινωνικής ένταξης της ομάδας στόχου, κρίθηκε σκόπιμη η συνέχιση της δράσης των Ιατροκοινωνικών Κέντρων και η μετεξέλιξη τους σε Κέντρα Στήριξης Ρομά και Ευπαθών Ομάδων με διευρυμένες υπηρεσίες και ωφελούμενους. Ο νέος διευρυμένος ρόλος τους ευθυγραμμίζεται με τις νέες εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές, οι οποίες στοχεύουν στην εξατομικευμένη δράση, στην αποφυγή πολιτικών διάκρισης, στην επίτευξη συνεργειών με στόχο την ολιστική προσέγγιση σε τοπικό επίπεδο, τόσο με τις τοπικές δημοτικές αρχές, όσο και με αρμόδιους τοπικούς φορείς. Οι υπηρεσίες τους ομαδοποιούνται σε τρεις βασικές κατηγορίες αυτές των Υπηρεσιών στήριξης και κοινωνικής Ένταξης, υπηρεσιών προώθησης στην απασχόληση και υπηρεσιών ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης.
– Η, από 28/8/2013, Απόφαση της Διυπουργικής Επιτροπής (άρθρο 64 του ΠΔ 63/2005 ΦΕΚ 98/Α) όρισε το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Ε.Κ.Κ.Α.) ως Εθνικό Σημείο Επαφής για την προώθηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά στην Ελλάδα.
Κέντρα Κοινότητας θεσμοθετούνται με το άρθρο 4 του Ν. 4368 /2016 (ΦΕΚ 21 Α΄/21.02.2016) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση με Α.Π. Δ23/ΟΙΚ. 14435/1135/29.03.2016(ΦΕΚ 854 Β’/30.03.2016) που ορίζει τις ελάχιστες προδιαγραφές λειτουργίας τους.
Τα Κέντρα Κοινότητας, μαζί με τα Παραρτήματα και τις Κινητές Μονάδες τους, αποτελούν τον βασικό «πυρήνα» διευρυμένων υπηρεσιών τύπου “One Stop Shοp”, με εξατομικευμένη ολιστική προσέγγιση, τα οποία, υποστηρίζοντας ή συνεργώντας με τη Δ/νση Κοινωνικών Υπηρεσιών του κάθε ΟΤΑ, αποτελούν μία δράση «ομπρέλα» παρέχοντας υπηρεσίες, οι οποίες ανταποκρίνονται και ενισχύουν τις πολιτικές που ήδη υλοποιούνται ή προγραμματίζονται από πλευράς Υπουργείου, όπως η καθολική εφαρμογή του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης. Αποτελούν δομές συμπληρωματικές των κοινωνικών υπηρεσιών των αντίστοιχων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α΄ βαθμού και εποπτεύονται από αυτές.
Με τη λειτουργία τους επιδιώκεται η ανάπτυξη ενός τοπικού σημείου αναφοράς για την υποδοχή, εξυπηρέτηση και διασύνδεση των πολιτών με όλα τα κοινωνικά προγράμματα και υπηρεσίες (Υπηρεσίες ΟΤΑ, Δημόσιες Υπηρεσίες, εθελοντικές οργανώσεις, οργανισμούς κοινωνικού χαρακτήρα κλπ) που υλοποιούνται στην περιοχή παρέμβασης, με στόχο την εξυπηρέτηση των αναγκών τους, την καταπολέμηση της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού και κάθε μορφής διακρίσεων, καθώς και την προώθηση στην απασχόληση. Τα Κέντρα ενσωματώνουν μάλιστα τις λειτουργίες εξειδικευμένων κέντρων που αποτελούν διακριτά Παραρτήματα για ειδικές κατηγορίες του πληθυσμού (π.χ. Κέντρα Ρομά, Κέντρα Ένταξης Μεταναστών).
Κέντρα Κοινότητας και Παραρτήματα Ρομά , άρθρο 5 του Ν. 4366/2016 (ΦΕΚ 18/Α/15-2-2016) ΚΑΙ άρθρο 2 παρ. 2.3 της Κοινή Υπουργικής Απόφασης με Α.Π. Δ23/ΟΙΚ. 14435/1135/29.03.2016(ΦΕΚ 854 Β’/30.03.2016)
Τα παραρτήματα Ρομά αποτελούν συνέχεια των «Κέντρων Στήριξης Ρομά και Ευπαθών Ομάδων» και αποτελούν δομές παρακολουθήματα του «Κέντρου Κοινότητας με τις οποίες διευρύνεται, ή επεκτείνεται σε περίπτωση προϋπαρχόντων «Κέντρων Στήριξης Ρομά και Ευπαθών Ομάδων» η δράση των Κέντρων Κοινότητας ώστε να εξυπηρετεί θύλακες φτώχειας, καταυλισμούς Ρομά, θύλακες Μεταναστών κ.α.,
Τα παραρτήματα Ρομά έχει ως στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης και προώθησης στην απασχόληση της συγκεκριμένης ομάδας πληθυσμού, η οποία βιώνει πολλαπλό κοινωνικό αποκλεισμό και ζει υπό συνθήκες διαβίωσης μη αποδεκτές.
Το Παράρτημα (και κατ ́ επέκταση το Κέντρο Κοινότητας) συνδέεται με Υπηρεσίες του Δήμου, της Περιφέρειας ή ακόμα και κρατικές/κεντρικές Υπηρεσίες (όταν απαιτείται) που συμβάλλουν στην κοινωνική προστασία, την κοινωνική ένταξη και την προώθηση στην απασχόληση των ωφελουμένων. Επίσης αναπτύσσει διαδικασίες συνεργασίας οι οποίες αποβλέπουν στην επίτευξη της συνέργειας και συμπληρωματικότητας μεταξύ συναφών δράσεων και υπηρεσιών καθώς και την δημιουργία δικτύων με φορείς οι οποίοι έχουν ως αντικείμενο υπηρεσία/υπηρεσίες που σχετίζονται με θέματα που αφορούν τους Ρομά, ή/και υλοποιούν δράσεις ή ενέργειες σχετικές με το αντικείμενο. Για την επίτευξη των παραπάνω, το Παράρτημα δραστηριοποιείται στην παροχή υπηρεσιών μέσω εξατομικευμένης και μακροπρόθεσμης προσέγγισης στα ωφελούμενα άτομα, αρχικά χαρτογραφώντας τα απαραίτητα βήματα για την πορεία τους προς την κοινωνική ένταξη και την απασχόληση και στη συνέχεια υποστηρίζοντας και παρακολουθώντας τη διαδικασία αυτή. Επίσης, υποστηρίζει τα ωφελούμενα άτομα Ρομά του καταυλισμού / θύλακα στον οποίο το Παράρτημα είναι χωροθετημένο, ως προς τις διαδικασίες διανομής του Κοινωνικού Επιδόματος Αλληλεγγύης. Γενικά οι παρεχόμενες υπηρεσίες αφορούν τρεις μεγάλες κατηγορίες, την στήριξη και κοινωνικής ένταξη, την προώθηση της Απασχόλησης, και την ευαισθητοποίηση, ενημέρωση, στήριξη των ατόμων Ρομά.
ΟΔΗΓΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ & ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΕΝΤΡΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
-Με το άρθρο 42 του Ν. 4430/2016(ΦΕΚ 205/Α/ 31 -10-2016) συνιστάται στο Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ειδική Γραμματεία Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά, υπαγόμενη απευθείας στον Υπουργό Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αρμόδιο για θέματα Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Με την σύσταση της Ειδικής Γραμματείας για την Κοινωνική ένταξη των Ρομά και την κατάργηση τυχόν προβλεπόμενων αρμοδιοτήτων άλλων υπηρεσιών, επιχειρείται για πρώτη φορά, η συγκρότηση μίας διακριτής δομής στο κεντρικό κράτος, για την διαμόρφωση των κατευθυντηρίων γραμμών για κάθε τομέα πολιτικής συναφούς με την κοινωνική ένταξη των Ρομά, το σχεδιασμό και την υλοποίηση, σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία φορείς σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, των παρεμβάσεων για ζητήματα των Ρομά, τον συντονισμό και τη διατομεακή παρακολούθηση των πολιτικών για τους Ρομά.
Με την παρ.3 του ίδιου άρθρου μεταφέρεται το Εθνικό Σημείο Επαφής για την προώθηση της Εθνικής Στρατηγικής για τους Ρομά από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης στην Ειδική Γραμματεία Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά του ίδιου Υπουργείου.
Εξάλλου με το άρθρο 48 του ίδιου Νόμου συνίσταται, με απόφαση του Υπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αρμόδιο για θέματα Κοινωνικής Αλληλεγγύης Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων, συλλογικό, συμβουλευτικό όργανο με κύριο έργο: α) την παροχή επιστημονικών στοιχείων και στήριξης μέσω της έρευνας, ανάλυσης και συλλογής στοιχείων και β) τη σύνταξη συστάσεων με επιδιωκόμενο σκοπό την ανάλυση των ζητημάτων των Ρομά.
-Με το άρθρο 159 του Ν.4483/17 (ΦΕΚ 107 Α/31-07-2017) σε συνέχεια της σύστασης της Ειδικής Γραμματείας για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά ορίζεται το θεσμικό πλαίσιο για την Προσωρινή μετεγκατάσταση ειδικών κοινωνικών ομάδων στις οποίες ανήκουν και οι Ρομά. Σύμφωνα με αυτό, με άξονα τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης, ορίζεται ο τρόπος χρηματοδότησης όπως επίσης οι όροι , οι προϋποθέσεις και οι διαδικασίες για την έκδοση της Κοινής Υπουργικής απόφασης που προϋποθέτει η υλοποίηση της προσωρινής μετεγκατάστασης . Στο ίδιο θεσμικό πλαίσιο και ειδικότερα στη παρ.8 προβλέπεται επιπλέον η λήψη έκτακτων υγειονομικών μέτρων στις περιπτώσεις που η προσωρινή μετεγκατάσταση δεν καθίσταται εφικτή.
Για την έκδοση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης των Υπουργών Εσωτερικών, Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Υγείας, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Οικονομίας και Ανάπτυξης για την προσωρινή μετεγκατάστασης προηγείται εισήγηση της συσταθείσας Επιτροπής Προσωρινής Μετεγκατάστασης Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων, κατόπιν αιτήματος προς αυτήν του Δήμου, στην εδαφική περιφέρεια του οποίου πρόκειται να λάβει χώρα η προσωρινή μετεγκατάσταση. Η Επιτροπή Προσωρινής Μετεγκατάστασης Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων συνεπικουρείται από τεχνική ομάδα υποστήριξης που συστήνεται από τον κατά περίπτωση αρμόδιο Γενικό ή Ειδικό Γραμματέα στην αρμοδιότητα του οποίου ανήκει η ειδική κοινωνική ομάδα.
-Με την αριθ.ΡΟ64/7-2-2018 Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών Οικονομίας και Ανάπτυξης απόφαση και Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ( ΦΕΚ 412/Β/12-2-2018) και σύμφωνα με την παρ. 10 του άρθρου159 του Ν.4483/17 (ΦΕΚ 107 Α/31-07-2017) καθορίστηκαν οι λεπτομέρειες για την εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου της προσωρινής μετεγκατάστασης, τα συνοδευτικά έγγραφα και δικαιολογητικά που πρέπει να περιλαμβάνει το αίτημα του οικείου δήμου, οι λεπτομέρειες ως προς τα κριτήρια και τους όρους επιλογής των ωφελουμένων, τους κανόνες διαχείρισης των χώρων μετεγκατάστασης από το φορέα διαχείρισης και τους ωφελουμένους, τις λοιπές υποχρεώσεις των ωφελουμένων και τις κυρώσεις σε περίπτωση παράβασης των ανωτέρω. Στην εν λόγω Κοινή Υπουργική Απόφαση περιλαμβάνονται και δυο παραρτήματα:
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΡΟΤΥΠΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΜΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΠΡΟΤΥΠΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟΥ
-ΟΜΑΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΔΗΜΟΤΙΚΗ ΤΑΚΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΡΟΜΑ
Σε συνέχεια των πορισμάτων του Συνηγόρου του Πολίτη αναφορικά με την αναγκαιότητα της δημοτολογικής τακτοποίησης αλλά και ως αφετηριακό σημείο των πολιτικών κοινωνικής ένταξης και στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων που ορίζονται από τη σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Κοινωνικής ένταξης των Ρομά στην παρ.3 του άρθρου 43 Ν. 4430/2016(ΦΕΚ 205/Α/ 31 -10-2016) αλλά και του εδ. ια. Του άρθρου 45 για την σύσταση, τήρηση και διαχείριση και ενημέρωση του μητρώο των παρεμβάσεων, που χαράσσονται και υλοποιούνται, προχώρησε στη σύσταση Ομάδας Διοίκησης Έργου για την Αστικοδημοτική Τακτοποίηση των Ρομά. Η εν λόγω ομάδα Διοίκησης έργου έχει ως στόχο την υποβολή επεξεργασμένων προτάσεων για την επίλυση των σύνθετων προβλημάτων που άπτονται της αστικοδημοτικής τακτοποίησης των Ρομά, στηριζόμενη στην καταγραφή και μελέτη της υφιστάμενης κατάσταση, με ευθύνη εκπόνησης νομοσχεδίου για την επίλυση των παραπάνω αναφερόμενων θεμάτων, εφόσον προκύψει αναγκαιότητα. Σκοπός της Ομάδας Έργου είναι η άρση των θεσμικών και πρακτικών δυσκολιών που συναντούν οι Ρομά για την αστικοδημοτική τους τακτοποίηση, στο πλαίσιο της διευκόλυνσης των Ρομά στην ισότιμη πρόσβαση στα κοινωνικά αγαθά και η λειτουργία της αστικοδημοτικής τακτοποίησης ως μηχανισμού διασφάλισης της νομιμότητας.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Τέλος, μια σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών και εγκυκλίων εκδόθηκαν για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού των ενηλίκων και της σχολικής διαρροής παιδιών Ρομά, δεδομένου ότι η σχέση των Ρομά γονέων με το εκπαιδευτικό σύστημα, είναι προβληματική με αποτέλεσμα, η φοίτηση των παιδιών τους να είναι ασταθής και να χαρακτηρίζεται από διακοπές. Η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού των ενηλίκων Ρομά έγινε, κατά καιρούς, μέσα από διάφορα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων που συγχρηματοδοτήθηκαν από το Υπουργείο Εργασίας / Απασχόλησης και τα ΠΕΠ, τόσο σε επίπεδο Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων (1996‐98, 1998‐2000, 2005‐2007), όσο και σε επίπεδο απλών προγραμμάτων Δια Βίου Μάθησης. Παράλληλα, η αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής, έγινε μέσα από συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα («Εκπαίδευση των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας», «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά»), αλλά και από την ίδρυση τάξεων υποδοχής που απευθύνονταν και σε Ρομά μαθητές.
Νομοθεσία & ρυθμίσεις σχετικά με την εκπαίδευση παιδιών με καταγωγή Ρομ:
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (4.4.1987) – Η εκπαίδευση των παιδιών των Τσιγγάνων
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (16.9.1992) ‐ Αλφαβητισμός Τσιγγανοπαίδων
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (22.8.1995) ‐ Εγγραφή και φοίτηση Τσιγγανοπαίδων στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό σχολείο
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (22.8.1995) ‐ Απόκτηση τίτλου σπουδών δημοτικού σχολείου από όσους συμπλήρωσαν το όριο ηλικίας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης
Νόμος 2413/96 (14.6.1996) ‐ Σχολεία Διαπολιτισμικής εκπαίδευσης
Υπουργική Απόφαση Φ 4/155/Γ 1/1257/11.9.1996 ‐ Καθιέρωση κάρτας φοίτησης Τσιγγανοπαίδων
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (1.9.1999) ‐ Φοίτηση Τσιγγανοπαίδων
Υπουργική Απόφαση ( Φ 10 / 20 / Γ 1 / 7.9.1999) ‐ Ίδρυση και λειτουργία Τάξεων Υποδοχής και Φροντιστηριακών Τμημάτων
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ(6.3.2000) «Όριο ηλικίας για φοίτηση μαθητών στο δημοτικό σχολείο»
Εγκύκλιος του Υπουργείου Εθν. Οικονομίας & Οικονομικών (8.7.2002)‐ Εισοδηματική ενίσχυση οικογενειών με τέκνα υποχρεωτικής εκπ/σης και χαμηλά εισοδήματα
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (17.9.2003) Εφαρμογή προγράμματος «Ένταξη Τσιγγανοπαίδων στο σχολείο»
Έγγραφο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (5.9.2006) ‐ Εφαρμογή προγράμματος «Ένταξη Τσιγγανοπαίδων στο σχολείο»
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (10.9.2008) ‐ Εγγραφή και φοίτηση Ρομά
Εγκύκλιος της Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. του ΥΠΕΠΘ (3.10.2008) ‐ Προγράμματα για την ενεργό ένταξη Παλιννοστούντων, Αλλοδαπών και Ρομά μαθητών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. ΥΠΔΒΜΘ αρ. 102679/Γ1/20‐8‐2010 ‐ Εγγραφή και σχολική παρακολούθηση των παιδιών Ρομά 2010‐2011
Εγκύκλιος Περιφερειακής Δ/νσης Π.Ε. & Δ.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας αρ. 12061/1‐10‐2010 ‐ Αναφορά για εκπαιδευτικό αποκλεισμό παιδιών Ρομά
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. ΥΠΔΒΜΘ αρ. 123316/Γ1/4‐10‐2010 ‐ Εισοδηματική ενίσχυση οικογενειών με τέκνα υποχρεωτικής εκπαίδευσης και χαμηλά εισοδήματα
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. ΥΠΔΒΜΘ αρ. 132975/Γ1/21‐10‐2010 ‐ Τήρηση των διατάξεων σχετικά με την εγγραφή και σχολική παρακολούθηση των παιδιών Ρομά
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. ΥΠΔΒΜΘ αρ. 39563/Γ1/31‐3‐2011 (8η Απριλίου 2011) Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά ‐ εκστρατεία DOSTA στην Ελλάδα
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. ΥΠΔΒΜΘ αρ. 18357/Γ1/21‐2‐2012 ‐ Πρόγραμμα «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά, Δράση 5 ψυχοκοινωνική στήριξη»
Εγκύκλιος Δ/νσης Σπουδών Π.Ε. ΥΠΔΒΜΘ αρ. 29346/Γ1/19‐3‐2012 ‐ Υλοποίηση Υποδράσης 2.3. «Διεύρυνση δραστηριοτήτων εντός και εκτός σχολικής μονάδας» στα σχολεία από το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής & Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» του Α.Π.Θ.
Υπουργική απόφαση, αρ. 2/46354/0026/20.7.2012 (Φ.Ε.Κ. 2204 τ.Β΄/26‐7‐2012) ‐ Καθορισμός διαδικασίας και δικαιολογητικών για την πληρωμή της εισοδηματικής ενίσχυσης οικογενειών με τέκνα υποχρεωτικής εκπαίδευσης και χαμηλά εισοδήματα.