Στην Ελλάδα, το ποσοστό παιδιών Ρομά σε ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης τα οποία φοιτούν στο σχολείο ανέρχεται σε 69%, ενώ το ποσοστό των νέων ηλικίας 18-24 ετών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο είναι το υψηλότερο μεταξύ των 9 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φτάνοντας το 92% (FRA MIDIS IΙ, 2016).

Η σχολική φοίτηση καθίσταται ασυνεπής και συχνά διακόπτεται λόγω ποικίλων παραγόντων, όπως η μετακίνηση, η απόσταση από το σχολείο, η έλλειψη κατάλληλης και μόνιμης στέγης, οι πρώιμοι γάμοι, η παιδική εργασία κλπ. Ως συνέπεια αυτών των παραγόντων συντηρούνται ποικίλα εμπόδια, που κρατούν τα παιδιά Ρομά μακριά από τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες και παγιδευμένα στον φαύλο κύκλο της πολλαπλής στέρησης, της διαγενεακής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Συνεπώς, στη βάση των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης, της συμπερίληψης και της ισότητας, η συμπεριληπτική εκπαίδευση που αίρει τις ανισότητες για όλους τους μαθητές και μαθήτριες, με αποδοχή των ιδιαιτεροτήτων και της διαφορετικότητας, που οφείλονται σε κοινωνικούς, πολιτισμικούς, και ατομικούς παράγοντες έχει ιδιαίτερη σημασία για την ουσιαστική ένταξη των μειονεκτουσών και ευάλωτων ομάδων όπως οι Ρομά.

Η διαχείριση της ετερότητας στην σχολική τάξη και η καλλιέργεια ενός περιβάλλοντος μάθησης που ενισχύει τη συμμετοχή στη μαθησιακή διαδικασία χρειάζεται να βασίζεται σε ευέλικτες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις διαφοροποιημένης διδασκαλίας, ώστε να διασφαλίζεται η ισότιμη ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα ευάλωτων μαθητών και μαθητριών.

Αφενός, αξιοποιούνται οι αρχές της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, η οποία στηρίζει και δίνει έμφαση στον πολιτισμικό πλουραλισμό των μαθητών αξιοποιώντας τον για την αποτελεσματική διδασκαλία.

Αφετέρου, η Διαφοροποίηση της Διδασκαλίας εστιάζει στην ανταπόκριση του εκπαιδευτικού έργου στις γνωστικές και συναισθηματικές ανάγκες του μαθητή και στην δυνατότητας που δίνεται σε όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες για συμμετοχή στη διαδικασία της μάθησης.

Σε αυτό το πλαίσιο, το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων έχει θεσμοθετήσει την ίδρυση των Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (Ζ.Ε.Π.) σε δημόσια Δημοτικά, Γυμνάσια, Γενικά και Επαγγελματικά Λύκεια της χώρας για την εκπαιδευτική υποστήριξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων με στόχο την παροχή και διασφάλιση ίσων ευκαιριών και συνθηκών στο σύνολο των μαθητών/τριών της χώρας.

Τα τελευταία χρόνια δίνεται η δυνατότητα στα σχολεία της χώρας να λειτουργήσουν Τάξεις Υποδοχής Ζ.Ε.Π., με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Στόχος των Ζ.Ε.Π. είναι η λειτουργία υποστηρικτικών δράσεων για τη βελτίωση της μαθησιακής επίδοσης ευάλωτων μαθητών, όπως ιδίως η λειτουργία τάξεων υποδοχής.

Οι Τάξεις Υποδοχής Ζ.Ε.Π. εστιάζουν στη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου μαθητών/τριών προερχόμενων από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και μαθητών/τριών με πολιτισμικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες, καθώς και στη βελτίωση δεξιοτήτων γραμματισμού και αριθμητισμού αλλά και σε άλλα αντικείμενα, ώστε οι ευάλωτοι μαθητές και μαθήτριες να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στο σχολικό πρόγραμμα και να παραμείνουν στο εκπαιδευτικό σύστημα ολοκληρώνοντας τις σπουδές τους.

Οι Ζ.Ε.Π. αποτελούν ένα ευέλικτο σχήμα θεσμικής και διδακτικής παρέμβασης, που εντάσσονται μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου, βάσει της εκτίμησης των εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών/τριών κάθε σχολικής μονάδας, ώστε να τους παρασχεθεί επιπλέον διδακτική υποστήριξη και προσαρμοσμένο εκπαιδευτικό υλικό, με σκοπό να τους βοηθήσει να προσαρμοστούν και να ενταχθούν πλήρως στις κανονικές τάξεις στις οποίες είναι εγγεγραμμένοι, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη δράση των εκπαιδευτικών του 1ου Γυμνασίου Μεσσήνης στο πλαίσιο της «Ζώνης Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας» με την εκπόνηση του αξιόλογου βιβλίου «Μαζί στο σχολείο και την κοινωνία – Ένταξη των ρομά στην ελληνική εκπαίδευση», το οποίο έδωσε τη δυνατότητα για μια δημιουργική προσέγγιση στην ενίσχυση της συμμετοχής και ανάπτυξης δεξιοτήτων βάσει των αναγκών και ιδιαιτεροτήτων των μαθητών και μαθητριών Ρομά του σχολείου.

Συνεπώς, η Πολιτεία έχει υιοθετήσει μέτρα και παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο, με έμφαση στην εξάλειψη κάθε μορφής διαχωρισμού στην εκπαίδευση, την προώθηση της ισότητας και της πολυμορφίας στο εκπαιδευτικό σύστημα, και την ενθάρρυνση της ουσιαστικής ένταξης και συμμετοχής των μαθητών και μαθητριών Ρομά στο σχολείο.

Προς αυτή την κατεύθυνση είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η συνεπής και επιμελής φοίτηση και η ισότιμη συμμετοχή των παιδιών Ρομά και ιδίως των κοριτσιών σε μαθησιακές δραστηριότητες αλλά και η ενεργή εμπλοκή τους σε κοινοτικές, κοινωνικές, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Η ενθάρρυνση της ουσιαστικής ανάμιξης των γονέων στην εκπαίδευση των μαθητών/τριών Ρομά και η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών επίσης είναι κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας.

Η ενδυνάμωση, προσωπική ανάπτυξη, κοινωνική ενεργοποίηση, αυτοδιαχείριση, ανθεκτικότητα και ευημερία των Ρομά δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο μέσα από την εκπαίδευση, η οποία θα δώσει νέες προοπτικές για την άρση των όρων κοινωνικού αποκλεισμού της εν λόγω ομάδας.

Ήδη υπάρχουν μεμονωμένα φωτεινά παραδείγματα μαθητών Ρομά που μέσω και της συμμετοχής σε δράσεις Ζ.Ε.Π. καταφέρνουν να διακριθούν στη σχολική επίδοση.

Το δικαίωμα στην Εκπαίδευση είναι αδιαμφισβήτητο για όλους, όπως και η αξιοποίηση των διαθέσιμων ευκαιριών και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη μαθητική συμμετοχή, ως μέρος της ευρύτερης ισότιμης συμμετοχής των Ρομά στον κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό ιστό της χώρας.